Connect with us

Jak daleko od natury? Zachowanie płciowe koni w warunkach naturalnych i stajennych

Hodowla

Jak daleko od natury? Zachowanie płciowe koni w warunkach naturalnych i stajennych

Aleksandra Górecka, Tadeusz Jezierski

W hodowli koni obserwuje się często problemy z rozrodczością. Nie można wykluczyć, że jednym z czynników wpływających na pogarszanie się wskaźników rozrodu są problemy z wykrywaniem rui u klaczy.

Precyzyjne rozpoznanie rui, głównie na podstawie jej zachowania się w obecności ogiera-próbnika, decyduje w znacznej mierze o terminie przeprowadzenia stanówki, a w konsekwencji o źrebności klaczy. W badaniach naukowych stwierdzono, że w rasie prymitywnej znanej z wysokiej wartości wskaźników użytkowości rozpłodowej (koniki polskie) klacze charakteryzowały się intensywniejszym i bardziej jednoznacznym dla człowieka wyrażaniem objawów rui niż klacze rasy pełna krew angielska, które cechuje niski poziom wskaźników rozrodu. Wykrycie rui u klaczy z silniej wyrażonymi charakterystycznymi przejawami zachowania było łatwiejsze, dzięki czemu klacze takie miały większe szanse na skierowanie do stanówki i zaźrebienie. Właściwym odbiorcą sygnałów o gotowości klaczy do kopulacji jest ogier, który z kolei swoją obecnością stymuluje klacz.

Obserwacje prowadzone na koniach w warunkach naturalnych bądź zbliżonych do naturalnych dostarczają wielu cennych informacji o interakcjach między obiema płciami i pozwalają na lepsze zrozumienie uwarunkowań zachowania rozrodczego koni. Klacze przebywające z ogierem utrzymują z reguły wysoką płodność. Zredukowanie rozrodczości u koni w warunkach chowu stajennego może wynikać z zaburzeń w prawidłowym wyrażaniu rui, spowodowanych sposobem utrzymania lub nieświadomym zakłócaniem ich zachowania się w trakcie testowania na obecność objawów rui i podczas krycia. Warto zatem poznać reguły kierujące zachowaniem płciowym koni, co umożliwi skuteczniejsze wykrywania rui u klaczy, a co za tym idzie, poprawi wyniki rozrodu koni.

W naturze pierwsza ruja występuje u klaczek około 10. miesiąca życia. Z reguły jednak klacze w warunkach naturalnych po raz pierwszy źrebią się w trzecim roku życia. Młode klaczki są dużo mniej atrakcyjne dla doświadczonego ogiera niż dorosłe klacze, pomimo że ich zachowanie płciowe jest intensywniejsze w porównaniu do klaczy starszych. Klacze przebywające z ogierem z reguły utrzymują wysoką płodność, aczkolwiek w wypadku słabej dostępności paszy odsetek źrebiących się klaczy może być niski. Jak wykazano w badaniach naukowych, 80% klaczy islandzkich w warunkach krycia pastwiskowego źrebi się regularnie do 20. roku życia. Jako przykład doskonałej płodności koni w warunkach naturalnych może służyć klacz Tarka, rasy konik polski, z hodowli rezerwatowej w Popielnie, która przez 33 lata życia dała 25 źrebiąt, ostatnie w 27. roku życia.

Lepsze wskaźniki rozrodu koni w warunkach naturalnych w porównaniu z warunkami stajennymi mają podłoże w możliwości stałego wzajemnego oddziaływania obu płci. W badaniach nad zachowaniem płciowym i płodnością klaczy w dwóch różnych układach eksperymentalnych stwierdzono istotnie wyższy procent zapłodnień w stadach, gdzie ogier przebywał stale z klaczami w porównaniu ze stadami, w których miał możliwość kontaktu z klaczami przez 3 godziny dziennie.

Jedną z charakterystycznych cech dotyczących rozrodu koni jest występowanie rui i owulacji średnio zaledwie tydzień (do 20 dni) po porodzie (tzw. ruja źrebięca lub poźrebienna). Poglądy dotyczące płodności w rui „źrebięcej” są niejednoznaczne. W badaniach polskich przeprowadzonych na 75 klaczach z hodowli rezerwatowej oszacowano, że największe prawdopodobieństwo zaźrebienia w warunkach naturalnych występuje w drugiej rui po porodzie.

Klacz jest bardziej aktywną stroną w kontaktach płciowych z ogierem niż się powszechnie uważa. W miarę, jak klacz wchodzi w okres rui, kontakty te stają się coraz częstsze, ponieważ aktywne poszukiwanie ogiera przez klacz ulega nasileniu. Powoduje to coraz intensywniejszą stymulację płciową zarówno klaczy, jak i ogiera. Wykazano, że częstość i czas trwania kontaktu między obiema płciami zależy od klaczy. W 88% przypadków zaobserwowanych interakcji zakończonych kopulacją inicjatywę wykazywała klacz!

Występowaniu rui towarzyszą zmiany w zachowaniu się klaczy. Klacz staje się aktywna, sama dąży do kontaktu z ogierem oraz podąża za nim, oraz wykazuje szereg zachowań umożliwiających pokrycie. Takie zachowanie klaczy jest atrakcyjne dla ogiera, z kolei obecność ogiera wyzwala aktywne zachowanie klaczy. W początkowej fazie rui klacze mogą być zainteresowane ogierem, natomiast po zbliżeniu się ogiera reagować obojętnie bądź agresywnie. Nie stwierdzono dokładnie, czy ogier potrafi rozróżnić i czy chętniej kryje klacz bliższą owulacji. Istnieją jednak informacje świadczące o tym, że doświadczone ogiery haremowe w tabunach rezerwatowych koników bardziej pilnują klaczy przed rywalami w drugiej połowie rui, a zatem bliżej owulacji. Można stąd wyciągnąć wniosek, że do pewnego stopnia ogier potrafi odróżnić, czy klacz jest w najbardziej optymalnym okresie rui, jeśli chodzi o szansę zapłodnienia. W warunkach swobodnego krycia często zdarza się, że ogier gwałtownie reaguje na widok klaczy oddającej mocz, niezależnie od jej stanu fizjologicznego, ponieważ taką postawę przyjmuje klacz w rui.

Aktywność podczas rui potwierdza omawianą aktywną rolę klaczy w interakcjach płciowych. Zaobserwowano, że w przypadku, gdy dwie klacze były w rui jednocześnie, częściej kryta była klacz, która trzymała się bliżej ogiera. Interakcje klaczy z ogierem (próbowanie) trwają zwykle kilka do kilkunastu godzin, zanim dojdzie do krycia.

Akceptacja przez klacz zalotów ogiera polega na przyzwoleniu na wspinanie się i kopulację. Wspinanie się bez erekcji jest zjawiskiem normalnym i w warunkach naturalnych na 1 wspięcie bez erekcji przypada 1,5 do 2 wspięć z erekcją. Najprawdopodobniej służy ono testowaniu (próbowaniu), czy klacz jest w rui. Klacze, które nie są w rui w warunkach naturalnych mogą wykazywać zachowania o niskiej intensywności, polegające na unikaniu ogiera poprzez odejście, odwrócenie się przed lub w trakcie wspięcia. Niechętne zachowania klaczy przejawiają się grożeniem (kwiczeniem, tuleniem uszu, obnażeniem zębów lub podrywaniem zadu w celu kopnięcia) bądź jawną agresją (atak z gryzieniem czy kopanie). Niektóre z zachowań agresywnych czy ostrzegawczych (kwiczenie, niespokojne stanie, próby kopnięcia, zaciskanie ogona) mogą wystąpić w trakcie pełnej rui i wydają się być stymulujące dla obu płci.

Podczas krycia klacze mogą pozostawać nieruchomo lub ułatwiać ogierowi zadanie poprzez dostosowanie swojej pozycji do ruchów ogiera. W trakcie kopulacji klacz często ogląda się na ogiera, a kiedy wycofuje się on po ejakulacji, postępuje kilka kroków naprzód; w ten sposób ogier miękko opada na ziemię. Zwykle po kopulacji klacz oddaje mocz z ostatnią frakcją ejakulatu.

Jest to fragment artykułu, aby przeczytać pełny tekst zapraszamy do zakupu kwartalnika „Hodowca i Jeździec” Rok V nr 1 (12) 2006.
Pismo dostępne jest w Okręgowych / Wojewódzkich Związkach Hodowców Koni, Biurze PZHK, za pośrednictwem prenumeraty oraz w wybranych sklepach jeździeckich.

Więcej w Hodowla

W ostatnim numerze

HiJ nr 79 - okładka

Hodowca i Jeździec Rok XXI Nr 4 (79) Jesień 2023

Wydawca

Polski Związek Hodowców Koni

Reklama

Tofi Horses
Pets Diag
Tofi Horses
eHorses
Purina
Equishop
Energys
De Heus Polska
Equishop
Cavalor
Smarthorse

Artykuł sponsorowany

RSS Aktualności ze strony PZHK

RSS Aktualności ze strony Teraz Polskie Konie

Ostatnie wpisy

Na górę